Môr Hafren yn ystod y cyfnod Paleolithig


Môr Hafren yn ystod y cyfnod Mesolithig

 

MÔR HAFREN - CANLYNIADAU A THREFN BODDI

Paleolithig

Dyffryn go fas wedi’i amgylchynu i’r naill ochr a’r llall gan diroedd uwch, a ddoi yn y man yn Wlad yr Haf, Dyfnaint a de Cymru oedd tirwedd Baleolithig Môr Hafren. Mae cwysi a chyfres o bantiau yn y gwastatir yn awgrymu fod afonydd yn llifo oddi ar y bryniau cyfagos gan lifo i lynnoedd ac yna tua’r gorllewin i’r arfordir pellennig, gilometrau lawer i’r de-orllewin o Benfro. Byddai’r llynnoedd, yr afonydd a’r gweirdiroedd wedi rhoi adnoddau amrywiol i’r cymunedau Paleolithig. Efallai y gallent fod wedi manteisio ar yr arfordir pell yn ystod tymor y gaeaf, pan nad oedd cymaint o fwyd arall ar gael. Defnyddid ogofâu megis Pen-y-fai ar Benrhyn Gwyr, i gysgodi ac efallai ar gyfer cael gorolwg o’r tir wrth hela.

Mesolithig

Wrth i lefelau’r môr godi, a’r arfordir yn nesâu, ffurfiodd Ynys Wair bentir yn ymwthio i Fôr Hafren newydd. Er gwaetha’r boddi, roedd hi’n dal yn bosib i’r cymunedau oedd yn byw yn yr ardal ddefnyddio rhannau helaeth o’r ardal astudio ond byddai’r newid yn natur y dirwedd yn amlwg i gymunedau Mesolithig. Byddai rhai ardaloedd wedi boddi’n gyflym ond crëwyd clytwaith o gilfachau ecolegol cymhleth, gan gynnwys ardaloedd gweldig o wlypdir cyfoethog. Ymhen amser torrwyd y cyswllt tir rhwng Lloegr a Chymru, gan adael y tiroedd hynny a ystyriwyd yn dir uchel, megis Ynys Wair, uwch lefel y dwr. Byddai safle flaenllaw Ynys Wair wedi bod yn lleoliad perffaith i wylio am greaduriaid i’w hela, a byddai’n rhoi mynediad i adnoddau’r ardaloedd rhwng y llanw, morfa a thir sych fyddai’n cynhyrchu bwyd a deunydd crai y gallent eu casglu ynghyd â digon o gyfleoedd i hela.

 

Dangosir orau yr effaith ddramatig a gafodd y boddi cyflym ar y dirwedd gynhanesyddol trwy gyfrwng cyfres o ddarluniau. Dengys y cyfresi uchod Môr Hafren o ddiwedd y Paleolithig tua 12,000CP hyd at y Mesolithig diweddar tua 7,500CP. Dim ond yr ardaloedd hynny o dir uchel, megis Ynys Wair, a adawyd uwchlaw’r môr erbyn diwedd y Mesolithig ac nid oes gwahaniaeth mawr rhwng yr arfordir bryd hynny â’n harfordir ni heddiw.

 

English