LLEOLIADAU’R SAFLEOEDD MESOLITHIG Y GWYDDOM AMDANYNT YNG NGHYMRU

1 Burry Holmes
2 Goldcliff
3 Llyn Brenig
4 Lydstep
5 Y Nab Head
6 Prestatyn
7 Rhuddlan
8 Y Rhyl
9 Trwyn Du
10 Waun Fignen Felen

 

Y Cyfnod Mesolithig yng Nghymru

Roedd y cynhesu a ddigwyddodd i’r hinsawdd ac anododd ddiwedd yr Oes Ia ddiwethaf, ryw 12,000 o flynyddoedd yn ôl, wedi peri i’r llenni ia doddi’n araf gan godi lefel y môr a boddi ardaloedd eang o dir isel yn raddol bach gan achosi i Brydain gael ei rhannu oddi wrth weddill Ewrop. Oherwydd yr hinsawdd fwynach a’r newidiadau a achosodd hynny i lystyfiant yn ystod y cyfnod, galluogodd hyn i helwyr a lloffwyr Mesolithig fanteisio ar adnoddau tir a môr, ac mae’n debyg y gwelwyd ymsefydlu’n digwydd yn bennaf o gwmpas yr arfordiroedd a’r dyffrynnoedd. Serch hynny, ceir rhywfaint o dystiolaeth fod pobl wedi defnyddio’r ucheldiroedd yn ystod y cyfnod Mesolithig cynnar, megis yn Waun Fignen Felen ym Mannau Brycheiniog. Dengys y map o’r safleoedd Mesolithig Cymreig y gwyddom amdanynt fod lleoliadau wedi’u canolbwyntio o gwmpas yr arfordiroedd, yn enwedig y de a’r gogledd, gan awgrymu bod arfordir Cymru yn cynnig cyfoeth o fwyd a hanfodion byw eraill. Mae’r lleoliadau arfordirol hyn yn cynnwys y safle Mesolithig cynharaf yng Nghymru, yn y Nab Head, Bae Sain Ffred, tua 10,500 o flynyddoedd yn ôl.

Ymhen amser, parodd y codiad yn lefel y môr i’r helwyr a lloffwyr symud i gynefinoedd newydd ac addasu iddynt. Yn y cyfnod Mesolithig diweddarach, ceir tystiolaeth fod mwy a mwy o ddefnydd yn cael ei wneud o diroedd uchel, fel y gwelir yn y safleoedd hela tymhorol tybiedig o gwmpas Llyn Brenig, Sir Ddinbych. Credid ers tro mai natur grwydrol y bywyd Mesolithig, fel y cyfnod Paleolithig, oedd yn gyfrifol fod cyn lleied o safleoedd sefydlog wedi’u lleoli yng Nghymru ac, yn wir, ledled Ynysoedd Prydain; yn bendant, ni cheir yr un enghraifft o dy yng Nghymru. Serch hynny, daethpwyd o hyd i ‘safleoedd gwaith’ wrth gloddio, lleoliadau ar gyfer prosesu bwyd neu wneud offer, fel yn y Nab Head ym Mae San Ffred yn Sir Benfro. Mewn gwrthgyferbyniad, llwyddodd gwaith maes mewn ardaloedd eraill ym Mhrydain adnabod anheddau Mesolithig yn Howick, Northumberland, ac mor ddiweddar â 2010 yn Star Carr, Gogledd Swydd Efrog, lle cofnodwyd y ty Mesolithig hynaf yn Ynysoedd Prydain o bosib, a adeiladwyd rhyw 11,000 o flynyddoedd yn ôl. Roedd y ty yn mesur tua 3.5 metr ar draws ac wedi’i gynnal gan gylch o byst pren. Defnyddiwyd y ty dros gyfnod maith, efallai cymaint â 500 mlynedd. Mae’r safle wedi ildio llawer mwy o eiddo nag y byddai rhywun yn ei ddisgwyl gan griw o helwyr a lloffwyr oedd ar grwydr drwy’r amser. Mae’r eiddo yn cynnwys rhwyf cwch, gleiniau, blaenau saethau a phenwisg corn carw, gan awgrymu bod defodau wedi datblygu ochr yn ochr â bywyd domestig.

 

English