COYGAN
CYFEIRNOD GRID: SN 284092
ARDAL MEWN HECTARAU: 28.61
Cefndir Hanesyddol
Nodweddir y bryn Calchfaen Carbonifferaidd bach anghysbell hwn gan
ei archeoleg a chan ddiwydiant modern. Mae dyddodion o ogofâu a archwiliwyd
yn y 19eg a'r 20fed ganrif ac yn cynnwys tystiolaeth o'r cyfnod Paleolithig
a chyfnodau diweddarach yn tystio i bwysigrwydd archeolegol yr ardal.
Dinistriwyd yr ogof gan chwarelu bellach, yn yr un modd â'r gaer o'r Oes
Haearn a safai ar ben y bryn. Datgelodd gwaith cloddio ar y gaer ar ddechrau'r
1960au (Wainwright 1967) gyfoeth o dystiolaeth fod y safle wedi'i meddiannu
yn y cyfnod cynhanesyddol, yn y cyfnod Rhufeinig a'r Oesoedd Tywyll. Roedd
y gwaith o gloddio am galchfaen, sydd bellach wedi dileu'r rhan helaethaf
o'r bryn, wedi hen ddechrau erbyn dechrau'r 19eg ganrif pan adeiladwyd
lein fach i gysylltu'r gweithfeydd â chei newydd ei adeiladu 2 gilomedr
i'r dwyrain. Mae map degwm 1841 (plwyf Llansadurnen) yn cofnodi pum odyn
galch wrth droed y bryn. Fel y nodwyd uchod, mae chwarel fawr yn nodwedd
amlwg iawn o'r ardal erbyn hyn.
Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg
Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001.
Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint
y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded:
GD272221
Disgrifiad ac elfennau tirlun hanesyddol hanfodol
Mae hwn yn dirlun hanesyddol hynod ac yn cynnwys allgraig Calchfaen Carbonifferaidd,
sy'n ffurfio bryn yn codi o fignen adferedig, ar lefel y môr, i dros 60m.
Mae chwarel galchfaen fodern, fawr bellach yn nodwedd amlwg iawn o'r ardal
gyfan. Dilëeodd y chwarel hon gopa'r bryn a'r rhan fwyaf o'i ochrau dwyreiniol.
Erbyn hyn mae prysgwydd a thir garw yn gorchuddio gweddill y bryn. Nodwyd
yr archeoleg a gofnodwyd uchod. Nid oes unrhyw adeiladau nodweddiadol
yno. Er bod yr archeoleg yn nodweddu'r ardal, mae'r tirlun hanesyddol
hwn yn nodweddiadol ac yn gwrthgyferbynnu â'r fignen adferedig i'r de
a'r ffermdir amgaeëdig ar yr ochrau eraill.
|