200 DAFADFA CYFEIRNOD

GRID: SN 690209
ARWYNEBEDD MEWN HECTARAU: 339.00

Cefndir Hanesyddol
Ardal gymeriad ar wahân, yn gorwedd ar lethrau is y Mynydd Du yn wynebu'r gogledd orllewin, a fu unwaith yn rhan o gwmwd Perfedd yng Nghantref Bychan, yr ymosodwyd arno gan yr Eingl Normaniaid yn treiddio o'r dwyrain o dan arweiniad Richard Fitz Pons a sefydlodd caput yn Llanymddyfri ym 1110-16 (Rees n.d.). Yn fuan wedyn daeth i feddiant yr arglwyddi Clifford o Aberhonddu ond bu o dan reolaeth Gymreig am gyfnodau hyd 1276 pan y'i rhoddwyd i John Giffard, marchog o Swydd Gaerloyw (Rees 1953, xv). Goroesodd arferion tirddaliadaeth cynhenid yno hyd ddiwedd cyfnod y Canoloesoedd, ac erbyn hynny, o leiaf, rhannwyd Perfedd yn ddwy faenor, gyda'r ardal gymeriad hon yn gorwedd oddi fewn i Faenor Gwynfe. Ymddengys fod yr ardal wedi cynnwys gweundir heb ei rannu'n gaeau a oedd yn cael ei ddal mae'n debyg fel comin neu 'dir gwastraff' hyd y cyfnod ôl-ganoloesol pan sefydlwyd y patrwm presennol o gaeau cymharol fawr rheolaidd. Rhoddodd corlan yng ngogledd yr ardal eu henwau i ddwy fferm, Dafadfa Uchaf a Dafadfa Isaf ac o ganlyniad gellir tybio ei bod yn gynharach na hwy; roedd y ffermydd yn bod erbyn dechrau'r 19eg ganrif ac fe'u nodir ar yr Hen Gyfres Arolwg Ordnans 1". Mabwysiadodd y dirwedd ei ffurf bresennol erbyn 1839 (Map y Degwm Llangadog) ac ni fu fawr o newid ers hynny.

Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001. Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded: GD272221

Disgrifiad a hanfodion hanesyddol y dirwedd
Mae Dafadfa yn ardal gymeriad hirsgwar yn fras sy'n gorwedd ar lethr fryniog donnog yn wynebu'r de rhwng 250m a 320m. Mae'r tir wedi ei rannu'n gyfangwbl o dan system o diroedd clostirol canolig eu maint cymharol rheolaidd. Ar y llethrau is mae'r caeau'n fychan a thueddant i fod yn afreolaidd yn hytrach na rheolaidd; ar y lefelau uwch tueddant i fod yn fwy o faint ac yn fwy rheolaidd. Rhennir y caeau gan gloddiau pridd a gwrychoedd arnynt. Ar y lefelau uwch mae'r cloddiau'n tyfu'n wyllt ac yn cael eu hesgeuluso gyda bylchau'n ymddangos ynddynt, ond ar y lefelau is gofelir amdanynt yn dda yn gyffredinol. Mae ffensys gwifren yn atgyfnerthu pob clawdd. Mae coed arbennig yn brin yn y gwrychoedd a chyfyngir y tir coediog i ychydig o goedlannau eilaidd bychain a phlanhigfeydd ar y llethrau is. Mae'r defnydd tir bron yn gyfangwbl yn dir pori sy'n cael ei wella gyda ychydig o dir brwynog garwach. Mae patrwm yr anheddiad yn un o ffermydd gwasgarog iawn a drwyddi draw mae'r patrwm anheddiad a'r cau tir yn dangos tirwedd a gafodd ei haneddu yn y cyfnodau cymharol ddiweddar, efallai yn y 18fed ganrif.

Cyfyngir yr archeoleg a gofnodwyd i'r gorlan a thwmpath cerrig llosg o'r Oes Efydd.

Codwyd y ffermdai o gerrig gyda thoeau llechi; maent yn dyddio o'r 19eg ganrif ac maent yn y traddodiad brodorol. Mae'r tai allan cerrig hefyd o'r 19eg ganrif ac yn gymharol fach. Mae gan y rhan fwyaf o'r ffermydd adeiladau amaethyddol modern mawr yn gysylltiedig â hwy. Ceir hefyd gapel o'r 19eg ganrif.

Mae hon yn ardal gymeriad ar wahân. Cyferbynna â'r ardaloedd i'r de, gorllewin a'r dwyrain sy'n cynnwys caeau bychain afreolaidd, tir coediog a phatrwm anheddiad dwysach ond serch hynny'n wasgaredig, ac â'r ardaloedd i'r gogledd, y gogledd ddwyrain a'r gogledd orllewin sydd â phatrwm cau tir ac anheddiad llacach.