BANC CEUNANT

CYFEIRNOD GRID: SN 677759
ARWYNEBEDD MEWN HECTARAU: 117.5

Cefndir Hanesyddol

Ni wnaed unrhyw ymchwil i hanes cynnar yr ardal hon. Erbyn dechrau’r 19eg ganrif roedd wedi’i hymgorffori yn ystad Nanteos. Dengys map o’r ystad dyddiedig 1819 (LlGC Cyf 45, 40) ran o’r ardal hon i’r de o Fferm Allt-fedw fel porfa defaid agored, gyda rhai caeau bach yn tresmasu ar ei hymylon. Erbyn arolwg degwm 1847 (plwyf Llanfihangel-y-Creuddyn) roedd yr ardal gyfan wedi’i hamgáu i ffurfio’r system sy’n bodoli heddiw. Nid oes unrhyw aneddiadau yn yr ardal.

Disgrifiad ac elfennau hanfodol y dirwedd hanesyddol

Mae’r ardal hon yn ymestyn ar draws pen gorllewinol esgair gron wedi’i halinio o’r dwyrain i’r gorllewin ac mae rhwng 130m – 260m o uchder. I’r gorllewin ceir tir amgaeëdig is; i’r dwyrain mae’r tir yn parhau i godi i gopa’r esgair. Sicrhaodd y ffaith bod y pen hwn i’r esgair yn agored ac yn wynebu’r gorllewin iddi barhau i fod yn borfa defaid agored tan y cyfnod modern. Erbyn hyn mae’r ardal wedi’i rhannu’n gaeau rheolaidd o faint canolig. Dengys natur reolaidd a dyddiad hwyr y caeau iddynt gael eu hamgáu ar un cynnig o dan nawdd corff pwerus, yn yr achos hwn ystad Nanteos. Ffurfir y caeau gan gloddiau ac arnynt wrychoedd. Mae’r gwrychoedd wedi goroesi mewn cyflwr da ar hyd lonydd, ond mewn mannau eraill maent mewn cyflwr gwael ac maent yn cael eu hesgeuluso ac yn tyfu’n wyllt. Mae ffensys gwifrau wedi’u hychwanegu at y ffiniau hanesyddol ym mhobman. Erbyn hyn mae’r rhan fwyaf o’r tir yn dir pori wedi’i wella, ond mae pocedi o dir pori mwy garw a thir brwynog yn amlwg.

Nid oes gan yr ardal ffiniau arbennig o bendant. I’r gorllewin, i’r gogledd ac i’r de mae’r ardal hon yn ymdoddi i dir amgaeëdig ac is sy’n fwy hynafol. I’r dwyrain mae’r ffin yn fwy pendant, a cheir tir uwch yn cynnwys caeau mawr amgaeëdig sydd bellach heb unrhyw wrychoedd.

Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001. Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded: GD272221