YSGUBORNEWYDD

CYFEIRNOD GRID: SN 667814
ARWYNEBEDD MEWN HECTARAU: 234.4

Cefndir Hanesyddol

Ni wnaed unrhyw ymchwil i hanes yr ardal hon. Nid oes unrhyw fapiau ystad sydd wedi goroesi i ddarparu gwybodaeth am ddatblygiad y dirwedd. Dengys yr arolygon cynharaf – sef mapiau degwm y 1840au – dirwedd sy’n debyg i’r un a welir heddiw, yn cynnwys caeau eithaf rheolaidd eu siâp o faint canolig i fawr. Cymerir yn ganiataol i’r patrwm caeau hwn ddatblygu yn y 18fed ganrif, a bod yr ardal yn cynnwys ffridd neu rostir agored cyn hynny. Os yw hyn yn gywir, mae’n debyg i’r tir gael ei hawlio gan y Goron, ac iddo gael ei amgáu’n anghyfreithlon efallai gan ffermwyr neu ystadau unigol. Nid oes unrhyw aneddiadau cyfannedd. Nid yw’r dirwedd wedi newid fawr ddim yn ystod y 150 o flynyddoedd diwethaf.

Disgrifiad ac elfennau hanfodol y dirwedd hanesyddol

Mae’r ardal hon yn cynnwys esgeiriau a bryniau tonnog, crwn a leolir ar uchder o rhwng 150m a 210m. Tir pori wedi’i wella a geir gan mwyaf, er bod pantiau o dir mwy garw, brwynog, a sefydlwyd rhai planhigfeydd o goed coniffer bach. Nid oes unrhyw aneddiadau cyfannedd. Rhannwyd yr ardal gyfan yn system gaeau o gaeau eithaf rheolaidd eu siâp o faint canolig i fawr. Rhennir y caeau gan gloddiau ac arnynt wrychoedd. Mae’r gwrychoedd mewn cyflwr eithaf gwael, ac mae llawer ohonynt wedi tyfu’n wyllt neu maent wedi’u hesgeuluso. Mae ffensys gwifrau wedi’u hychwanegu at y cloddiau a’r gwrychoedd sy’n rhannu’r caeau.

Nid oes fawr ddim archeoleg a gofnodwyd yn yr ardal hon, fodd bynnag, mae’r archeoleg sy’n bodoli yn rhoi elfen dyfnder amser i’r dirwedd. Mae caer yn dyddio o’r Oes Haearn – sef Gwersyll Capel Bangor – yn safle o bwys. Ar ben hynny mae crug crwn yn dyddio o’r Oes Efydd a safle melin ôl-Ganoloesol.

Mae’r ardal hon wedi’i diffinio i’r gogledd ac i’r de gan dir cyfannedd is a amgaewyd ymhell cyn yr ardal hon. I’r dwyrain ceir tir uwch a arferai fod yn agored, ac i’r de-ddwyrain mae coetir.

Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001. Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded: GD272221