![](../../shim.gif) |
![SWYDDFFYNNON](webphotos/swyddffynnon.jpg)
SWYDDFFYNNON
CYFEIRNOD GRID: SN 693659
ARWYNEBEDD MEWN HECTARAU: 159.5
Cefndir Hanesyddol
Yn y Cyfnod Canoloesol, gorweddai’r ardal hon
o fewn Maenor Mefenydd Abaty Ystrad Fflur. Cofnodwyd bod melin ddwˆ
r yno (Williams 1990, 57). Awgryma enw’r lle, sef Swyddffynnon,
breswylfa un o swyddogion y fferm o bosibl. Ar adeg Diddymu’r Mynachlogydd
rhoddwyd holl ddaliadau Ystrad Fflur i Iarll Essex. Yn fuan wedi hynny,
ymddengys i’r tir o amgylch Swyddffynnon gael ei brynu gan deulu
Lloyd Ffosybleiddiaid ac yn ddiweddarach daeth teulu’r Fychaniaid
o Drawsgoed yn berchen arno. Mae mapiau hanesyddol gan gynnwys y map degwm
a dynnwyd yn 1844 (Map Degwm a Dosraniad Lledrod) a mapiau’r ystad
yn dyddio o ddiwedd y 18fed ganrif (LLGC Trawsgoed Cyf 1, 62; LlGC Trawsgoed
Cyf 2, 18) yn dangos yr ardal fel ag y mae heddiw i raddau helaeth - ffermydd
gwasgaredig a chaeau bach - heb ddim arwydd o’r prosesau a fu’n
rhan o’i ddatblygiad, er ei bod yn debygol bod y rhan fwyaf o’r
ffermydd yn dyddio o’r Cyfnod Canoloesol diweddar, os nad cynt.
Fodd bynnag ar y lluniau a dynnwyd o’r awyr yn 1999 ar gyfer y prosiect
hwn gellir gweld arwyddion o leiniau mewn rhai caeau, sy’n awgrymu
hen system gaeau gyffredin neu wedi’u his-rannu. Ni wyddys beth
yw tarddiad pentrefan Swyddffynnon er bod digon o boblogaeth yno yn 1743
i godi capel (Percival 1998, 523).
Disgrifiad ac elfennau hanfodol y dirwedd hanesyddol
Mae’r ardal hon yn cynnwys tir ymdonnog yn amrywio
o uchder o 160m i 205m ar ochr ogledd-ddwyrain Cors Caron o amgylch pentrefan
Swyddffynnon. Ar wahân i’r anheddiad hwn, ceir ffermydd gwasgaredig
a chaeau bach gyda choetiroedd bach o goed collddail a phlanhigfeydd conifferaidd.
Y ffiniau yw gwrthgloddiau neu gloddiau pridd a cherrig a gwrychoedd yn
tyfu arnynt. Mae’r gwrychoedd mewn cyflwr da neu weddol dda; mae
rhai wedi cael eu disodli neu eu hatgyfnerthu gan ffensys gwifren. Tir
pori wedi’i wella yw prif nodwedd yr ardal, er bod mannau bach o
dir pori mwy garw i’w gweld.
Cerrig, wedi’u rendro â sment, wedi’u
gadael yn eu cyflwr gwreiddiol neu wedi’u paentio yw’r deunydd
adeiladu traddodiadol, gyda llechi ar gyfer y toeau. Mae Swyddffynnon,
sy’n anheddiad mewn clwstwr llac, yn ymdebygu i aneddiadau o’r
19fed ganrif gydag ysgol, capel a thyˆ capel, ac ychydig o dai teras,
tai ar wahân a thai pâr yn yr arddull frodorol ranbarthol
Sioraidd draddodiadol o’r 19eg ganrif. Ceir nifer fach o dai modern
yn y pentrefan hefyd. Mae’r ffermydd gwasgaredig yn gymharol fach,
gyda ffermdai deulawr yn yr arddull frodorol Sioraidd draddodiadol - simneiau
yn nhalcennau’r tyˆ , drws ffrynt canolog, a dwy ffenestr ar
y naill ochr a’r llall i’r drws ac un uwch ei ben. Mae gan
y rhan fwyaf o’r tai nodweddion cryf brodorol megis bondo isel,
ffenestri bach ac un simnai yn fwy o faint na’r llall, yn hytrach
na’r elfennau Sioraidd mwy ffurfiol. Mae adeiladau allan cerrig
wedi’u cyfyngu i un neu ddwy o resi, gyda rhai wedi’u cysylltu
â’r tyˆ ac yn rhan o’r tyˆ . Mae gan ffermydd
gweithredol resi canolig i fawr o adeiladau amaethyddol dur a choncrit
modern.
Mae archeoleg gofnodedig yr ardal hon yn cynnwys safleoedd
ôl-ganoloesol yn bennaf. Fodd bynnag, mae’r rhain yn amrywiol
ac yn cynnwys melin, ffatri wlân, heislan, mwynglawdd a gefail.
Rhoddir dyfnder amser i’r tirwedd drwy enwau lleoedd sy’n
dynodi safle ffynnon sanctaidd o’r Canoloesoedd a chrug crwn o’r
Oes Efydd.
Mae ffiniau pendant i’r ardal hon i’r de
ac i’r dwyrain lle y mae’n rhedeg i lawr i Gors Caron. I’r
gogledd, mae’n troi’n ardal o gaeau mawr. I’r gorllewin
mae tir wedi’i amgáu a thir pori garw.
Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg
Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001.
Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint
y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded:
GD272221 |