FUCHES WEN

CYFEIRNOD GRID: SN 836799
ARWYNEBEDD MEWN HECTARAU: 1585

Cefndir Hanesyddol

Ar gyfer y rhan fwyaf o’r cyfnod hanesyddol, roedd cymeriad agored yr ardal hon, yn ôl pob tebyg, wedi sicrhau iddi gael ei hystyried fel tir y Goron. Mae’r unig fap cyn y degwm ar gyfer yr ardal, dyddiedig hyd at 1819, yn dangos Fuches Wen fel ffridd agored. Dengys y map degwm batrwm tebyg; patrwm sydd wedi parhau, yn gyffredinol, hyd heddiw.

Disgrifiad ac elfennau hanfodol y dirwedd hanesyddol

Mae hwn yn floc mawr o ucheldir tonnog, sy’n cynnwys llethrau sy’n wynebu’r gogledd a’r gogledd ddwyrain yn bennaf gydag uchder yn amrywio o 300m yn ei ymyl gogleddol a thros 500m yn ei fannau uchaf. Ceir brigiadau creigiog ar y copaon. Yn draddodiadol, mae’n cynnwys rhostir agored, gyda gorgors ar lefelau uwch a dyddodion mawnaidd mewn pantiau a dyffrynnoedd. Mae gwrthgloddiau ffiniol yn bresennol ar y llethrau gogleddol isaf ger Dyffryn Castell, ond mae’r caeau a ffurfiwyd gan y rhain bellach yn ddiangen, i raddau helaeth, ac mae ffensys gwifren yn rhannu’r ardal yn gaeau mawr iawn. Mae gwaith datblygu tir ar raddfa fawr dros y degawdau diwethaf wedi arwain at droi llawer o’r llethrau isaf, a rhai llwyfandiroedd uchel, yn dir pori.

Mae archeoleg gofnodedig yr ardal hon yn cynnwys safleoedd ôl-Ganoloesol yn bennaf. Mae’r rhan fwyaf o’r rhain yn cynnwys aneddiadau anghyfannedd a nodweddion amaethyddol cysylltiedig fel corlannau, caeau, ffaldau a lonydd, sy’n dynodi ardal o ucheldir poblog, ond tenau ei phoblogaeth, hyd at y 19eg ganrif. Mae olion mwnfeydd metel yn bresennol hefyd. Darperir elfen ddyfnach o ran amser mewn perthynas â’r dirwedd gan grugiau cylch o’r Oes Efydd.

Mae’r ardal hon wedi’i diffinio’n dda. I’r gogledd ddwyrain a’r dwyrain, ceir tir anheddiad amgaeëdig isaf Dyffryn Castell a Phonterwyd, tra ceir lleiniau helaeth o goedwigaeth ucheldirol i’r de ac i’r dwyrain.

Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001. Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded: GD272221