![](../../shim.gif) |
![Cwmsymlog](webphotos/cwmsymlog.jpg)
CWMSYMLOG
CYFERINOD GRID: SN 697838
ARWYNEBEDD MEWN HECTARAU: 37.6
Cefndir Hanesyddol
Y diwydiant cloddio metel sydd fwyaf blaenllaw yn hanes
y dyffryn cul a dwfn hwn. Mae Cwmsymlog yn fwynglawdd hen iawn. Yn ddiau
cafodd ei weithio yn ystod teyrnasiad Elisabeth I, ac yng nghanol y 18fed
ganrif fe’i disgrifiwyd gan Lewis Morris fel ‘y rhai cyfoethocaf
mewn Plwm ac Arian mewn unrhyw un o Diriogaethau Ei Fawrhydi’ (Bick
1988, 19). O’r 1620au, o dan Syr Hugh Myddelton, datblygodd y mwynglawdd
a’r gymuned, ac adeiladwyd capel i wasanaethu’r mwyngloddwyr.
Gosodwyd injan o Gernyw yn 1840, ond erbyn hynny roedd y metel wrth gefn
bron wedi’i ddisbyddu, a chaeodd y mwynglawdd yn fuan ar ôl
hynny. Fodd bynnag, fe’i hail-agorwyd ym 1850 fel Mwynglawdd East
Darren ac fe’i gweithiwyd yn llwyddiannus tan 1882. Ar ôl
hynny gwnaed sawl ymdrech i ailagor lefelydd, ond daeth y gweithgarwch
cloddio i ben ym 1901. Dengys mapiau ystad yn dyddio o ddiwedd y 18fed
ganrif a dechrau’r 19eg ganrif (LlGC Gogerddan 68; LlGC Cyf 37,
64) lefeydd y mwynglawdd yng Nghwmsymlog a nifer fach o fythynnod, pob
un â chae neu ardd fach amgaeëdig. Dangosir llethrau’r
dyffryn fel rhostir agored. Dirywiodd yr anheddiad yn yr 20fed ganrif,
a gadawyd bythynnod a thai. Dechreuodd ffynnu o’r newydd yn ddiweddar,
ac adnewyddwyd tai ac adeiladwyd rhai newydd.
![Cwmsymlog](webphotos/cwmsymlog2.jpg)
Disgrifiad ac elfennau hanfodol y dirwedd hanesyddol
Mae’r ardal hon yn cynnwys pen dwyreiniol dyffryn
cul, serth iawn. O lawr y dyffryn sy’n 190m o uchder, mae llethrau
yn codi yn serth i’r gogledd, i’r de ac i’r dwyrain
i dros 300m. Eir i mewn i’r dyffryn trwy fwlch cul i’r gorllewin.
Dim ond llawr y dyffryn a’r llethrau isaf, sy’n cynnwys olion
y diwydiant cloddio metel ac anheddiad Cwmsymlog, a gynhwysir yn yr ardal
hon. Olion y diwydiant cloddio metel yw elfen amlycaf y dirwedd hanesyddol.
Simnai a fu o bosibl yn rhan o system pðer ager y gwaith, neu’n
rhan o’r system awyru yw’r elfen amlycaf mewn golygfa o domenni,
siafftiau, mwyngloddiau brig, cloddiadau, pyllau olwynion a hen adeiladau’r
mwynglawdd. Tybir mai chwarel gerllaw yw ffynhonnell y cerrig ar gyfer
adeiladau’r mwynglawdd a’r bythynnod. Mae llawer o adeiladau
domestig/anniwydiannol yr anheddiad sy’n gysylltiedig â’r
mwynglawdd wedi goroesi. Fe’u lleolir mewn clwstwr llac ar ochr
ogleddol llawr y dyffryn ac maent yn cynnwys capel bach rhestredig sydd
mewn cyflwr da, tþ deulawr ar wahân yn y traddodiad Sioraidd
bonheddig (y cymerir yn ganiataol mai tþ rheolwr y mwynglawdd ydoedd),
teras byr o dai gweithwyr yn yr arddull frodorol yn dyddio o ddiwedd y
19eg ganrif a rhai tai modern. Mae maint tai’r gweithwyr yn awgrymu
eu bod ar gyfer goruchwylwyr/gweinyddwyr yn hytrach na gweithwyr cyffredin.
Mae’r adeiladau hþn wedi’u hadeiladu o gerrig, sydd
wedi’u rendro â sment gan amlaf, ac mae ganddynt doeau llechi.
Mae gan rai ddrychiadau â llechi drostynt. Lleolir ffermdy deulawr
yn y traddodiad Sioraidd bonheddig yn perthyn i’r cyfnod o ganol
y 19eg ganrif hyd ei diwedd a adeiladwyd o gerrig o ansawdd da i’r
gorllewin o’r anheddiad diwydiannol, a cheir rhes sylweddol o adeiladau
allan o gerrig wedi’u gosod o amgylch iard ar yr ochr arall i’r
ffordd. Mae safleoedd tai a bythynnod anghyfannedd, wedi’u hamgylchynu
yn aml gan waliau sych, yn tystio i ddiboblogi yn yr 20fed ganrif. Prin
iawn yw’r tir amaethyddol o ansawdd da - mae’r rhan fwyaf
o’r tir yn dir pori agored neu led-agored.
Cyfyngir yr archeoleg a gofnodwyd i adeiladau sy’n
sefyll neu olion y diwydiant cloddio metel.
Mae hon yn ardal nodedig iawn a chanddi ffiniau pendant.
I’r gogledd ar dir uchel ceir planhigfa o goedwigoedd, ac ar bob
ochr arall ceir tir pori garw agored neu led-agored a thir pori wedi’i
wella uchel.
![Map ardal Cwmsymlog](webphotos/cwmsymlogmap.jpg)
Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg
Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001.
Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint
y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded:
GD272221 |