SANDY HAVEN
CYFEIRNOD GRID: SM 861090
ARDAL MEWN HECTARAU: 131
Cefndir Hanesyddol
Mae Sandy Haven yn fornant lanwol hir, fforchog, ar lan ogleddol dyfrffordd
Aberdaugleddau, sy’n rhannu plwyfi Hasguard, Herbrandston a Chastell
Walwyn (oll o fewn Barwniaeth ganoloesol Castell Walwyn) oddi wrth plwyf
Llanismel a Robeston West, a arferent fod yn rhan o Arglwyddiaeth Haverford.
Mae’r ardal gymeriad yn cynnwys twyni tywod rhynglanwol, cors a
morfa heli, ynghyd â dyffrynnoedd coediog â llethrau serth,
sydd wedi rheoli’r math o ddefnydd tir trwy gydol y cyfnod hanesyddol.
Cyn adeiladu ffordd sy’n croesi Sandy Haven ar bwynt llanw uchel,
rhedai’r brif ffordd i’r gorllewin o bentref Herbranston ar
draws ceg aber a caiff ei farcio hyd heddiw gan gerrig sarn. Datblygodd
pentrefan Sandy Haven o ganolfan faenoraidd ganoloesol ar y lan orllewinol
ar y pwynt croesi hwn, er na thyfodd erioed yn ddim mwy nag anheddiad
bach a oedd yn ymwneud ag amrywiaeth o weithgareddau morwrol. Defnyddiwyd
rhagnentydd eraill Sandy Haven fel lleoedd ar gyfer mewnforio ac allforio.
Dengys mapiau ddiwedd y 18fed ganrif a mapiau’r 19eg ganrif y dirwedd
yn debyg i fel ag y mae heddiw gydag ochrau dyffrynnoedd coediog a llawr
y dyffryn yn llanwol a chorslyd.
Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg
Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001.
Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint
y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded:
GD272221
Disgrifiad a hanfodion hanesyddol y dirwedd
Mae ardal gymeriad tirwedd hanesyddol Sandy Haven yn cynnwys y fornant
llanwol a rhannau uchaf a changhennau dyffryn cul ag ochrau serth mor
bell i fyny’r afon â Chastell Walwyn, pellter o ryw 5 km.
Ni cheir unrhyw adeiladau preswyliedig yn yr ardal hon. Mae llethrau’r
dyffryn a rhannau uchaf lloriau’r dyffryn wedi’u gorchuddio
â mantell o goed collddail. Mae pen isaf y dyffryn yn llanwol. Yma,
ceir ardaloedd helaeth o forfa heli, traethellau lleidiog a thywod. Ceir
llawer o bwyntiau mynediad hawdd i lawr i’r porthladd o dir fferm
cyfagos. Mae hen odynau calch ac ambell lanfa ar rai o’r pwyntiau
hyn yn tystiolaethu i bwysigrwydd blaenorol y fasnach arforol ac allforio
yn yr ardal hon. Erbyn hyn, mae llongau pleser yn defnyddio’r porthladd
cysgodol fel man diogel i angori. Mae pentrefan Sandy Haven, y prif anheddiad
ar hyd y lan, wedi’i neilltuo i ardal gymeriad tirwedd hanesyddol
wahanol. Saif chwarel fawr, fodern segur ar ben uchaf yr ardal hon. Mae
safleoedd archeolegol eraill yn ogystal ag odynau calch a cheiau yn cynnwys
safleoedd melinau, trap pysgod a sawl llongddrylliad o’r 20fed ganrif.
Er bod sawl cysylltiad rhwng yr ardal hon â’r ardal gyfagos,
mae hanfodion hanesyddol y dirwedd yn gwbl wahanol. Mae ardaloedd cyfagos
yn cynnwys ffermydd, pentrefi a chaeau. Mae Sandy Haven yn cynnwys coetir
ac aber llanwol.
Ffynonellau: Map degwm Plwyf Llanismel 1839; Map degwm Plwyf Robeston
1843; Map degwm Plwyf Stainton 1843; Map degwm Plwyf Castell Walwyn 1842;
PRO D/RKL/1194/11 ac 20
|