PONT MULLOCK
CYFEIRNOD GRID: SM 812081
ARDAL MEWN HECTARAU: 88
Cefndir Hanesyddol
Mae hon yn ardal gymeriad tirwedd hanesyddol gymharol fach yn cynnwys
morfa heli, traethellau lleidiog llanwol a thir isel sy’n dueddol
o gael ei foddi, y naill ochr i fornant bach yng ngheg y nant. Fe’i
lleolir ym mhlwyf Marloes. Roedd yr ardal yn perthyn i ½ ffi marchog
a ddelid o Arglwyddiaeth Penfro gan y teulu de Vale, Arglwyddi Dale, o
1247 ymlaen o leiaf, fel Maenor Mullock a Bicton. Daliwyd rhandir o’r
enw Crabhall, sy’n ymestyn i orllewin yr ardal, gan is-denant Philip
Crabhole ddiwedd y 14eg ganrif ac yn y diwedd, aeth i feddiant y teulu
Wogan o Boulston. Mae map ystad o ddechrau’r 19eg ganrif yn labelu’r
ardal hon fel fel ‘Pickle Ridge a Cran Marsh’ ac fe’i
dengys fel gro a llaid gyda lôn o’r enw ‘summer’s
Boat Road’ yn rhedeg ar hyd ei hochr orllewinol. Dengys y map arglawdd
ar draws ceg yr aber – ymgais gynnar i ddraenio’r ardal. Dengys
mapiau hwyrach argloddiau eraill ar hyd ochrau dwyreiniol a gorllewinol
y dyfrffos. Cafodd rhan o’r ardal hon ei mwyngloddio am ro o’r
1950au i’r 1980au. Mae’n bosibl mai yn y fornant hon y glaniodd
Harri Tudur (Harri VII) ym 1485, ar ei ffordd i Faes Bosworth. Yn ôl
y chwedl, o dan Pont Mullock, sy’n croesi’r fornant tuag at
ganol yr ardal y cuddiodd Rhys ap Thomas ym 1485 i wireddu ei addewid
mai dim ond drwy orymdeithio dros ei gorff ef y byddai Harri Tudur yn
cael y goron.
Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg
Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001.
Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint
y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded:
GD272221
Disgrifiad a hanfodion hanesyddol y dirwedd
Mae’r ardal hon wedi’i lleoli dros lawr dyffryn mornant fach
sy’n llanwol i lawr yr afon o Bont Mullock. Yma, mae cors a morfa
heli’n tra-arglwyddiaethu gyda llaid a gro ar y blaendraeth. Ceir
hen byllau gro wedi’u llenwi â dwr tua cheg yr aber. Ceir
cors yn syth i fyny’r afon o’r bont â choetir prysgog
ymhellach i fyny’r afon. Mae hen argloddiau i fyny ac i lawr yr
afon o’r bont yn tystiolaethu i ymdrechion yn y gorffennol i ddraenio’r
gors. Erbyn hyn, mae’r argloddiau wedi’u torri. Rhed Llwybr
Arfordir Sir Benfro ar draws ceg y fornant hon. Ar wahân i Bont
Mullock sy’n bont garreg un bwa o’r 18fed ganrif neu’r
19eg ganrif sy’n rhestredig â Gradd II, a phont fodern ger
ei hochr, ni cheir unrhyw adeiladwaith yn yr ardal hon. Mae archeoleg
yn cynnwys adroddiadau o gladdfeydd yn agos i’r bont a safle melin.
Mae hon yn ardal gymeriad tirwedd hanesyddol wedi’i diffinio’n
dda islaw Pont Mullock, gyda’r gors yn cyferbynnu’n amlwg
â’r tir fferm cyfagos. Ymhellach i fyny’r afon, mae’n
anodd diffinio’r ffin rhwng yr ardal hon â’r ardal gyfagos,
ond mae’n parhau’n bresennol.
Ffynonellau: Jones 1996; Ludlow yn Crane sydd i’w gyhoeddi; Map
Degwm Plwyf Marloes 1843; Arolwg Ordnans 6” i 1 milltir Argraffiad
1af XXXII, 1887; PRO HDX/80/66; Walker 1950
|