Pob peth a phob man! Edrychwch
yn ofalus wrth i chi gerdded ar hyd yr arfordir, ac fe welwch
dystiolaeth o weithgareddau dynol.
Dros 10,000 o flynyddoedd yn ôl, roedd helwyr-casglwyr
yn defnyddio’r arfordir hwn; gallwn ddod o hyd i’w
harfau cerrig hyd y dydd heddiw. Yn y parth llanw –
rhwng y llanw uchel a’r llanw isel – gallwn weld
olion hen fforestydd ar adegau, a foddwyd gan lefelau’r
môr sy’n codi.
Tua 2,500 o flynyddoedd yn ôl adeiladwyd caerau o’r
Oes Haearn ar y pentiroedd ac ar ben y clogwyni, ac ers hynny
mae’r bobl yn parhau i ddiogelu eu harfordir. Bellach,
fe erys y caerau a’r tyrrau ar wyliadwriaeth ddistaw,
ac mae’r gorsafoedd radar a’r safleoedd drylliau
gwag yn adleisiau o’r gwrthdaro a fu.
Mae olion diwydiant yn hollol amlwg gyda phorthladdoedd, odynnau
calch a chwareli’n tystio i waith pobl; ceir tystiolaeth
o wahanol fath yn y capeli, eglwysi ac allorau lle'r oedd
pererinion a theithwyr yn cynnig diolch am deithio’n
ddiogel dros y môr.
Yn bentrefi pysgota ac ierdydd cychod, ceiau, porthladdodd
a dociau...mae yma gannoedd o adeiladau sy’n dogfennu
ein perthynas â’r môr.
Gall ein harchaeoleg arfordirol ein cynorthwyo i ddweud yr
holl hanes am aneddiad dynol Cymru. Ond mae llawer i’w
ddarganfod o hyd, ac mae’n bosibl bod llawer ohono dan
fygythiad.
|