RHOSTIR WHITEHILL
CYFEIRNOD GRID: SN 290133
ARDAL MEWN HECTARAU: 43.42
Cefndir Hanesyddol
Safai Rhostir Whitehill o fewn Arglwyddiaeth Ganoloesol Talacharn
ac roedd yn rhan o'r tiroedd a roddwyd i fwrdeisiaid Talacharn gan Syr
Guy de Brian ym 1278-82 (Williams, n.d.). Ffermiodd y bwrdeisiaid y tir
drwy'r system caeau agored neu stribedi, sef system a ddefnyddir hyd heddiw
ar Rostir Whitehill. Rhennir y rhostir i nifer o stribedi neu ddarnau,
gyda phob un wedi'i wahanu gan drum a elwir yn landsgar neu landsger (Davies,
1955). Ni ddosberthir y stribedi bellach i fwrdeisiaid yn flynyddol, ond
fe'u rhoddir am oes. Yn y gorffennol byddai'r system hon yn cael ei ffermio
fel tir âr, ond erbyn 1955 ychydig o stribedi yn unig a ffermiwyd yn y
modd hwn, a heddiw defnyddir y rhostir ar gyfer gwair ac er mwyn cadw
gwartheg dros y gaeaf.
Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg
Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001.
Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint
y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded:
GD272221
Disgrifiad ac elfennau tirlun hanesyddol hanfodol
Yn sylfaenol un cae mawr yw hwn sy'n codi'n raddol o lefel y môr ar aber
Taf i 40m ar ei ymyl gorllewinol. Mae'n rhan o'r system cae agored sydd
wedi goroesi yn Nhalacharn. Ni chaiff Rhostir Whitehill ei ffermio fel
tir âr bellach, ond mae'r stribedi neu'r darnau wedi goroesi. Mae mwyafrif
y darnau yn ymestyn ar draws lled cyfan y cae o'r dwyrain i'r gorllewin,
er bod stribedi byrrach a theneuach yn ymestyn o'r gogledd i'r de yn y
pen gogleddol. Mae trumiau isel, cul o laswellt yn rhannu'r stribedi.
Mewn rhai mannau o'r rhostir mae'n anodd dod o hyd i'r trumiau hyn ond
maent wedi goroesi fel gwrthgloddiau isel neu fel glasleiniau ar lethrau
mwy serth. Mae gwrych ar wrthglawdd yn gwahanu'r rhostir oddi wrth y tir
o'i gwmpas. Caiff ei dorri ar gyfer gwair ym misoedd Gorffennaf-Awst ac
mae gwartheg yn pori yno yn ystod y gaeaf. Nid oes coetir yma. Mae'r archeoleg
a gofnodwyd wedi'i chyfyngu i anheddiad Canoloesol posibl a oedd yn gysylltiedig
â'r system caeau.
Nid oes unrhyw adeiladau yma.
Mae Rhostir Whitemoor yn un o oroeswyr prin y system caeau
agored ac felly o ran cymeriad mae'n wahanol i'r ardaloedd tirlun hanesyddol
o'i amgylch, gorlifdir afon Taf i'r gogledd ddwyrain, a'r ffermdir amgaeëdig
i'r gogledd, gorllewin a'r de.
|