|
LLECYN ARFORDIROL DALE I SAIN FFRAID
CYFEIRNOD GRID: SM 789069
ARDAL MEWN HECTARAU: 207
Cefndir Hanesyddol
Ardal gymeriad sy’n cynnwys llecyn arfordirol cul ym mhlwyfi Dale,
Marloes a Sain Ffraid. Yn hanesyddol, bu’r llecyn arfordirol hwn
yn dir ymylol erioed, y tu hwnt i ffiniau tir amaethyddol. Yn y gorffennol,
fe’i defnyddiwyd fel tir pori garw, ond ei brif swyddogaeth erbyn
hyn yw gweithredu fel coridor ar gyfer Llwybr Arfordir Sir Benfro, wedi’i
leoli rhwng tir amaethyddol a ffiniau clogwyni’r môr. Fodd
bynnag, mae’r ardal hon yn cynnwys sawl cyn safle anheddu. Mae’r
rhain yn cynnwys Gateholm Island sydd â hanes hir o anheddu: cynrychiolir
y cyfnod anheddu pwysicaf gan gyfres o gytiau â waliau tyweirch
y gellir eu dyddio i’r cyfnod Rhufeinig ac i gyfnodau ôl-Rufeinig,
a chaer bentir o’r oes haearn yn Great Castle Head, a ailddefnyddiwyd
yn ystod y cyfnod canoloesol fel capwt Maenor Dale, ac yn ddiweddarach
fel safle amddiffyn yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. Nid oes llawer o leoliadau
sy’n addas ar gyfer glanio cychod bach ar hyd y rhan hon o glogwyn
arfordirol. Yr eithriadau yw Westdale Bay, Traeth Marloes a Martin’s
Haven. Y lleoliadau hyn a oedd yn gwasanaethu fel mannau hwylio ar gyfer
y berfeddwlad amaethyddol, ond nid adeiladwyd unrhyw geiau neu lanfeydd
ffurfiol yn unman.
Map a atgynhyrchwyd o fap yr OS gyda chaniatad yr Arolwg
Ordnans ar ran Rheolwr Llyfrfa Ei Mawrhydi, © Hawlfraint y Goron 2001.
Cedwir pob hawl. Byddai ei atgynhyrchu heb ganiatad yn torri Hawlfraint
y Goron a gall hynny arwain at erlyniad neu achos sifil. Rhif y drwydded:
GD272221
Disgrifiad a hanfodion hanesyddol y dirwedd
Mae’r ardal gymeriad tirwedd hanesyddol hon yn cynnwys llecyn tua
20 km o hyd o glogwyn arfordirol uchel o garreg galed wedi’i orchuddio
â band cul o rostir, prysgwydd a thir garw. Rhed Llwybr Arfordir
Sir Benfro ar hyd yr ardal gyfan hon. Er mai llecyn cul iawn o dir ydyw,
weithiau dim ond metr neu ddau o led, mae’r ardal hon yn wahanol
iawn i’r tir amaethyddol sy’n cydffinio â hi, ac am
rannau maith, nid oes cysylltiad rhwng y caeau amaethyddol a’r llecyn
arfordirol. Yn ei hanfod, nodweddir tirwedd hanesyddol y llecyn arfordirol
gan ei safleoedd archeolegol niferus ac amrywiol. Y rhai amlycaf a phwysicaf
o’r rhain yw sawl caer bentir o’r oes haearn, megis Tower
Point, Wooltack Point, a Great Castle Head a ailddefnyddiwyd yn y cyfnod
canoloesol. Mae Gateholm Island hefyd o bwysigrwydd mawr gyda’i
safleoedd yn dyddio o’r cyfnod cynhanesyddol hyd at y cyfnod ôl-Rufeinig.
Mae safleoedd eraill sy’n sefyll yn cynnwys odynau calch o’r
19eg ganrif, gyda thair ohonynt yn rhestredig â gradd II, ac amddiffynfeydd
milwrol arfordirol o’r 20fed ganrif. Hefyd, ceir cyfoeth o archeoleg
gladdedig gan gynnwys nifer o weithfeydd carreg fflint cynhanesyddol,
a’r enwocaf yw Nab Head, a mynwent ganoloesol gynnar yn Sain Ffraid.
Ni cheir unrhyw adeiladau preswyl yn yr ardal hon.
Mae hon yn ardal nodedig a diffiniedig iawn. Môr neu dir fferm
sy’n ffinio ag ef.
Ffynonellau: Crane 1994; Edwards a Lane 1988; Ludlow yn Crane sydd i’w
gyhoeddi; Murphy ac Allen 1997 ac 1998
|